Bir sabah uyandık, baktık, Türk Denizi’nin
üstünde
bir
tezyin— adeta göksel bir elin suya bıraktığı
bir ebrû: müsilaj. Herkes sorup duruyor o günden
itibaren: Müsilaj
nedir? Müsilaj nedir?— Nedir bu
müsilaj? Ne olacak,
doğarken durdurulmuş insanlarız,
tasalıyız,
kederliyiz biz. Oturma odalarımıza musallat
olan yoğun
kaygı yığınından denize yansıyan alegorik
bir imaj
bence müsilaj. Artık ev içinde zapt edemediğimiz
Kunteper Karanlıktan sokaklara taşan
jel-mesaj, budur
bence müsilaj— varoluş korkumuzun salyası, metrolarda
işten
dönen üzgün babaları birbirine bağlayan yapıştırıcı
eriyik—
içimizdeki şekilsiz eksiklik, o eksikliği dolduran
zararlı madde, alacağımızı hırsla emip
aldıktan sonra
denize gelişigüzel attığımız sulu posa, oradan oraya
şuursuz
koşarken döktüğümüz ekşi terle artık yüzümüzde
durmayıp
akan kalın makyaj, bunlar bence müsilaj. Müsilaj
nedir? Müsilaj nedir? Nedir bu müsilaj? Ne
olacak,
belki de kavmimizin hani hep isteyip de bir
türlü
alamadığı, cennete açılan o nihai virajı,
nihayet alırken
arka kasadan fırlayıp yola saçılan kocaman
bagaj—
müsilaj. Ne çok uluslu cepheden hain bir
sabotaj ne
dış mihrakların yaptığı zillet amaçlı
fotomontaj. Nedir
mi müsilaj? Bence gökten eşref-i
mahlukata bir öğüt
olarak
sulara yansıyan kutsal bir imaj. Bence bırakın—
denizin
üstünde bir enstalasyon gibi öyle kalsın müsilaj.
Ahmet Güntan’ın 160. Kilometre’de
yayımlanan “Müsilaja bulduğum çare.” başlıklı şiiri, yayımlandıktan
sonra sosyal medyada, özellikle Twitter’de çok konuşuldu. Yapılan yorumlar,
hemen her konuda ortadan ikiye ayrılmış olan toplumun ‘yarılma’yı günlük rutin
haline getirdiğini de gösteriyordu. E öyle ya, pek kimsenin okumadığı söylenen
şiirde bile bunu başardığına ve söz konusu şiir bayağı gürültü kopardığına
göre! Fakat tuhaf olan şu ki bu şiirde ‘yarılacak’ bir şey yoktu! İnsan, bu
kadar eleştirildiğine göre keşke birileri gerçekten şiirde söylenenlerin
tersini savunsa da şu rezil dünyanın rezilliği kendi kendine olmuş gibi kalmasa
öyle ortada diye de düşünmüyor değil. Ama öyle değildir, sorsanız dünyada
meselenin tek bir sahibini bulamazsınız. Sahipsiz kötülüklerdir bunlar!
Kürt meselesi, din meselesi, dil meselesi, aşı
meselesi, gelenekler meselesi vb. hemen her konu âdeta bir münazara kıvamına
oturuyor epeydir. Her şey iki uçlu… Her şey ya herru ya merru, her şey ya
bizdensin ya onlardan… Bu iki ucu müsilajlı değneğin elimize nasıl geçtiği ayrı
konu ama artık daha konu ortaya çıkar çıkmaz herkes şıp diye anlıyor değneğin
hangi ucunu çekiştireceğini.
Şiiri çok beğenenler olduğu gibi hiç
beğenmeyenler, hatta konuyu Ahmet Güntan’a hakaret boyutuna vardıranlar, bir
sosyal medya linci hâline getirenler de az değildi. Bırakalım derli toplu bir
yazıyı, hepi topu bir sayfa uzunluğunda bir şiiri bile sonuna kadar okuyamayan
akıllı telefon kuşağı doğal olarak şiirin bütününü okuyup anlamamış, sadece
alıntılanan kısma bakarak döşenmişti yorumlarını. Onlar neyse de bayağı adı
sanı olan kişiler de fırsattan istifade bir tane de ben çakayım sinsiliği ile
boy gösterdiler mecrada. Tam bir şark kurnazlığı!
Pek çok kişi şiirin girişinde yer alan: “Bir sabah
uyandık, baktık, Türk Denizi’nin üstünde / bir tezyin— adeta göksel bir elin
suya bıraktığı/ bir ebrû: müsilaj.” dizelerini okuyunca şiiri anlamış
olduğu zannıyla, şairin müsilaja güzelleme yaptığına, müsilajı Tanrı’nın bir
hediyesi gibi gösterme çabası içinde olduğuna kanaat etti ve anlama yoksunu koroya
dâhil oldu. Hoş, sonuna kadar okuduğu hâlde hâlâ aynı kanıda olanlar da az
değildi. Benim anladığım kadarıyla memleketteki hükümetten ve siyasal meşruiyet
sağlamakla kalmayıp iktidarı da ele geçiren İslamcı ideolojiden rahatsız olan modern
laik çevreler- ki aynı zamanda yüksek çevre duyarlılığı ile marufturlar-
müsilajın insana, doğaya yaptıklarının bir bedeli olarak gönderilmiş tanrısal
bir ceza olduğu söylemine tepki duyuyorlardı, oysa bunun Tanrıyla falan ilgisi
yoktu, çünkü bu yönetimin suçuydu!
Oysa bu çok düz bir okuma olur. Böylesi bir ‘tanrısal bedel’
açıklamasını bir bilim insanı ya da devlet yetkilisi yapsa buna tepki
gösterebiliriz ama şiirde işler böyle yürümez. Şair, onu şununla
ilişkilendirir, bunu ötekine dayanak yapar; bunları makale okur gibi
yorumlayamazsınız. Yok eğer makale okumak istiyorsanız gidip yapınız, bu konuda
envaitürü yazıldı zaten.
Şiirle ilgili paylaşımın altına yazılanları
buraya alıntılamayacağım, merak eden bakabilir. Hemen hemen hepsi
insanlarımızın genel cehaletini, okuduğunu anlama konusunda hangi seviyelerde
olduğunu gösteriyordu. Kalabalıklar böyledir her zaman: Anlamadıkları zaman
daha tehlikeli!
Şiirde bir tezin savunusunu aramamak gerektiği
ayrı bir poetik hakikattir. Şair bir tez dile getiriyorsa bile senin anladığını
söylememiş olabilir ya da ve daha önemlisi o kadar sınırlı bir şey söylememiş
olabilir. Çoğunlukla da böyledir zaten.
Ahmet Güntan’ın “Bir sabah uyandık, baktık, Türk Denizi’nin üstünde / bir tezyin— adeta göksel bir elin suya bıraktığı/ bir ebrû: müsilaj.” dizelerine bakarak “Adam, müsilajı Tanrı’nın bir süsü olarak görüyor.” demek ham ve düz bir okumadır. Oradaki “âdeta”yı geçsek bile şiirin bütününü okuyan
birinin kolaylıkla şairin, müsilajı yaratan şeyin toplum ve devlet olduğunu öne sürdüğünü görebilmesi, ilk beyitteki “ebru”nun son beyitteki “enstalasyon”la ilişkilendirilebilmesi gerekiyor:
“Bence bırakın—
denizin üstünde
bir enstalasyon gibi öyle kalsın müsilaj.”
Buradaki öylece kalması istenen enstalasyon, bir utanç
vesikası olarak müsilajdır. Hangi sebeplerle Madımak Oteli’nin kebapçı olmasını
istemiyorsak, Auswitzch kampının veya Metris’in lüks bir otele dönüştürülmesine
karşıysak ve benzeri yerlerin sonraki kuşaklara bütün bir tarihi gösterecek
müzeler olarak, hatırlama ve ağlama duvarları olarak kalmasını istiyorsak şair
de bütün Marmara’yı kaplayan müsilajın sonraki kuşaklara insanın doğaya ne
yaptığının bir kanıtı olarak öylece durabilmiş/ durdurulabilmiş olmasının
hayalini kuruyor. Varsayın ki 200 yıl sonra müsilaj bir yerlere gitmeden, kaybolmadan
hâlâ korunmuştur ve Caddebostan sahillerinde bir baba sabah gezintisinde
kurmaktadır şu cümleyi: Kızım bak, bu, insanlığın ilerlemeci endüstriyel
çılgınlık çağında dünyayı getirdiği hâl!
Velhasıl, şiir vesilesiyle sosyal medya sosyolojisi
çalışılabilir. Şiir vesilesiyle ortaya çıkan şey ucu kızarmış bir çıbandır. Ama işimiz bu olmadığı için biz müsilaj
şiirine dönelim.
Şiirin Biçimi
Esas olarak şiirin anlam dünyasına değinecek
olsam da şiirin biçiminin genel bir çerçevesini çizebiliriz önce: Şiir 12 beyit
ve bir dizeden oluşuyor, “gazel” formunda yazılmış. Ahmet Güntan’ın geleneksel
formlarla, daha doğrusu onları örneksediği bazı biçimlerle de şiirler yazdığını
biliyoruz. Şiir perisini nasıl rahat ederse öyle ağırlamayı seviyor: Bana
kalırsa poetikasını farklı formlarla sınamaktan kaçınmıyor. İkili Tekrar’da
da halk şiiri formlarında yapmıştı bu sınamayı. Ayrıca bu, şiirin içeriğini,
yani müsilajı ve onun endüstriyel kapitalizmin son meşhur atığı olmaklığını göz
önüne alırsak hoş bir kontra oluşturuyor. Biçim ile içerik arasındaki bu tür
kontralar, iyi oluşturulduğunda, şiirin ontolojisine olumlu armağanlar sunuyor
genellikle.
Ahmet Güntan Müsilaj’ı
geleneksel bir yapı içinde kurmakla beraber geleneğe teslim olmuyor ya da şöyle
söyleyelim, ona bütünüyle uyma zorunluluğunda hissetmiyor kendini. Beyitler
yaklaşık bir uzunlukta olsa da hece ya da aruz ölçüsü kullanmamış örneğin.
Ölçüsüz şiir olacağına inanmam ben. Serbest ölçü diye bir şeye de inanmam. Her
şiirde ölçü vardır. Bu şiirin ölçüsünün de çok çarpıcı olduğunu okuyan hemen
anlıyor, zira okurken imgelem ve ritim beyitten beyte suda seken bir taş gibi
akıyor. Her iyi şiirde ölçü vardır, yani müzik vardır, Güntan da ölçüyü matematiksel
olarak değil de okuyuşu ölçünleyerek oluşturmuş. Dolayısıyla dizeleri okurken
gördüğümüz gibi, bizi belli bir okuyuşa yönelterek ölçüyü sağlamış.
müsilaj? Ne olacak, doğarken durdurulmuş
insanlarız,
tasalıyız, kederliyiz biz. Oturma odalarımıza
musallat
olan yoğun kaygı yığınından denize yansıyan
alegorik
bir imaj bence müsilaj. Artık ev içinde zapt
edemediğimiz
Kunteper Karanlıktan sokaklara taşan
jel-mesaj, budur
bence müsilaj— varoluş korkumuzun salyası,
metrolarda
Tipik gazelde her beyit kendi içinde bir
bütünlüğe sahipken ve sonraki beyte ilişmezken Müsilaj’da her
beyit kendini öteki beyte atıyor, ona ulaşıyor. Şiir de silsile bir eklemlenme
hâlinde okunuyor bu şekilde. Örneğin yukarıdaki üç beyti -ve tüm şiiri de-
birbirine ulamadan bitirmeniz olanaksız.
Şiirin okunuşu ve ölçüsü ile ilgili bu
çalışılmış yapının altını çizdikten sonra, müziğini bu ölçüyle beraber sağlayan
iç kafiyelere, ses tekrarlarına, baskılı hecelere de dikkat çekmek isterim. Her
ne kadar dize sonlarında belirgin bir kafiye örüntüsü yoksa da kendindeki
müziği duyurmak isteyen çok yer var: Şiir boyunca metaforik tanımları yapılıyor
müsilaj’ın ve kendisiyle sessel
aynılığa sahip imaj /jel mesaj / makyaj / viraj / bagaj / sabotaj /fotomontaj /
imaj sözcükleri kullanılıyor, dize sonlarında ya da belirgin bir yerinde değil
dağınık yerlerde fakat “j” sesi o kadar baskın bir ses ki her tekrarında hem
belli bir okuyuşu ve vurguyu dayatıyor hem de zorunlu olarak müsilaja götürüyor
bizi. (Tam burada şiiri bir kez daha, sesli ve şairin okuma kılavuzuna uyarak
okumanızı isteyeceğim sizden) Bu kelimelerin salt uyaklı oldukları için
kullanılmadıklarını eklemeye gerek var mı? Söyledikleri öyle derin hakikatlere
dairdir ki okurken bu sözcüklerin uyaklı oluşunu unutuyorsunuz, anlamın gücü
sarıyor muhayyileyi. Müzikal efekti yaratan yalnızca sıraladığımız sözcükler
değil elbette; mesela şiir boyunca “j” sesine yakın bir ses olarak “ş” sesinin
kullanımlarını görebiliyoruz. Örneğin,
işten dönen
üzgün babaları birbirine bağlayan yapıştırıcı
eriyik—
içimizdeki şekilsiz eksiklik, o eksikliği dolduran
zararlı
madde, alacağımızı hırsla emip aldıktan sonra
denize
gelişigüzel attığımız sulu posa, oradan oraya
şuursuz
koşarken döktüğümüz ekşi terle artık yüzümüzde
durmayıp
akan kalın makyaj, bunlar bence müsilaj.
dizelerinde.
Bana kalırsa “-in” hecesinin ve “n” sesinin
kullanımları da bilinçli bir örüntünün ya da şair sezgisinin bizim dil
zevkimizin insafına bırakılmış küçük dokunuşlarıdır. “Nedir bu müsilaj” tekrarlarının da benzer
bir işlevi var şiir boyunca.
Şiirin yapısal ve biçimsel kuruluşunun ana
hatlarını belirledikten sonra asıl meseleye gelelim: “Nedir bu müsilaj?”
Yeni Politik Şiir
Ahmet Güntan’ın şiiri biçim, dil ve yapı
olarak usta işi bir şiir olmasının yanı sıra, içerik olarak da küçük bir
noktadan, müsilaj sorunundan hareketle tüm bir sistemin, medeniyet tarihinin,
endüstriyel kapitalizmin eleştirisine uzanarak bir genişlik kazanıyor. Şairin
dünyaya, hayata baktığı yeri de ayan beyan gösteriyor.
Hatırlanacağı gibi bir çevre felaketi olarak müsilaj,
hayatımıza distopik bir film sahnesi gibi girmişti. İnsanlar bir sabah
kalkarlar ve gökyüzü kapkaradır, Güneş’in ışınları yeryüzüne ulaşmıyordur,
Dünya’nın atmosferi tehlikededir filan. Aynı öyle oldu. Nihayetinde denizlerin
müsilajla kaplanması da gökyüzünün kapkara olması gibi bir şey değil mi?
Gazetelerde, televizyonlarda geniş açılı deniz fotoğrafları… Çoğunluk
bilmiyordu tabii, sordular: Nedir bu müsilaj? Sonra yavaş yavaş cevaplar
gelmeye, bilim insanları tv’lerde boy göstermeye başladı. Sonra, nasıl yok
edilecek, denize girelim mi, balıklar hâlâ yenebilir mi gibi sorular geldi.
Çok acayipti
gerçekten ve muhtemelen önümüzdeki yıllarda da sık sık bu kâbusla yüzleşeceğiz.
Ahmet Güntan’ın
şiiri de bu tabloyu resmederek başlıyor:
Bir sabah uyandık, baktık, Türk Denizi’nin üstünde
bir tezyin— adeta göksel bir elin suya bıraktığı
bir ebrû: müsilaj. Herkes sorup duruyor o günden
itibaren: Müsilaj nedir? Müsilaj nedir?— Nedir bu
İlk iki beyit bu distopik görüntüyle başlıyor. Şiirin paylaşıldığı mecrada
üzerinde yer alan uydu fotoğrafı tam olarak bir ebru görüntüsünü andırıyordu.
Muhtemelen bu benzerliği fark eden şairin gözü ebru gibi güzel görüntüler
sunduğu tescilli olan bir sanatla müsilajın tv’deki yüzümüzü buruşturarak
baktığımız, çirkin, tiksindirici görüntüsünün nasıl birbirine benzeyebildiğine
hayretle başladı şiire de. Evet, müsilaj bir ebrudur. Nerededir bu ebru? Türk
Denizi’nin üstünde! Müsilaj Türkiye’de ortaya çıkmıştı. Batı’da ebru sanatına
“Türk kâğıdı” denmektedir. Müsilaj’ın bir ebru olarak Türk denizinin üstünde
ortaya çıkmasından daha doğal ne olabilirdi ki? “Ebru” kelimesi Farsça “ebr”
yani bulut kelimesinden gelmektedir. Denizin yoğun bulutlarla kaplanmasıdır
müsilaj. Neden Marmara ya da Ege demiyor
da “Türk Denizi” diyor peki? Bu ironik anlatım Akdeniz’e Türk gölü denmesini
hatırlatmıyor değil. Şanlı Türk tarihi, Türk’ün gücü vb. hamaset epiği
söylemiyle kontra sağlıyor müsilaj. Yani Şanlı Türk milletinin denizinin üstünü
kaplayan bir pislik! Traji-komik ve ironik. Tarihiyle övünmeyi pek seven bu
millet sahip olduğu güzellikleri korumayı becerememiştir. Tersine hepsini
mahvetmiştir. O anlı şanlı Türk milletinin üstüne ne yakışır? Elbette bir süs,
tarihsel ve ilahi bir süs! Zaten seçilmiş bir millet değil mi o halde buna
ilahi bir süs yakışır, o ilahi el elbette süslemek için başka milletleri değil
bu şanlı milleti seçecektir. Ve öyle de yapmıştır. Fakat bu süs “ebru”
görüntüsünde bir atık yığınıdır. Peki bu “süs”ü kim oraya bırakmıştır? Şair
“adeta göksel bir elin” diyor, Tanrıyı imâ ederek…
Müsilaj görüntüsünün aynı zamanda ebruyu andırması pek çok okumaya
müsaittir. Mesela ben şöyle bir tanesini söyleyeyim: Şiirin bütününde -yazı
boyunca ele alacağımız gibi – yeryüzünü mahveden insan olgusu gösterildiğine
göre Tanrısal bir el, müsilajla bize “Alın işte bu da sizin ödülünüzdür, bu da
yaptıklarınızın karşılığı olan sanat eseridir.” demektedir.
Doğa her şekilde insanı uyarmaktadır. Doğrudan insanın yol açtığı
felaketlerle ilgili de konuşabiliriz: Ozon tabakasındaki delik, küresel ısınma,
kutup buzullarının erimesi, yok edilen ormanlar, HES’lerin yol açtığı tahribat,
kuruyan göller ve akarsular, birden beliren obruklar, bitmez tükenmez enerji
üretimi için yok edilen dünya kaynakları… Bunların her birinin doğrudan ya da
dolaylı sonuçları… Doğanın kendi gücünü hatırlattığı seller, erozyonlar,
depremler, aşırı iklim değişiklikleri, kasırgalar, hortumlar… Ama bütün bunlara
rağmen durmayan insan! Onun bitmek tükenmek bilmeyen, doymayan zenginleşme
ihtirası! Doğanın gücü filan diye sözüm ona insanı korkutarak durdurmaya
çalışsak da gerçek bu değil. Doğanın gücü sonsuza kadar ve sınırsız değil. İlerleme
çılgınlığı esasen insanın doğaya ve evrene hâkim olma tutkusunu ifade ediyor.
Gerçek şu ki doğaya karşı savaşımızı ancak kaybedersek kazanmış olacağız! Oysa
doğa birçok yerde ölüyor, can çekişiyor. Doğanın insandan en büyük intikamı pes
ettiği noktada olacaktır. Doğa ölecektir bir gün. Bu, Dünya adını verdiğimiz
gezegenin insan için “yaşanılmaz” bir gezegen olduğu anlamına gelir. Hava
kirlenmiştir ve nefes alınamazdır; su içilemez hâle gelmiştir ve veya
bitmiştir, toprak tarım yapılamaz hâldedir, denizlerde canlı yaşamıyordur,
iklim yaşanamaz hâle gelmiştir. Doğanın ölümü budur, yeni politik insan
buna göre bir politik mücadele yürütmelidir. Yeni politik şiir, politik
sanat buna göre bir sanatsal içerik ve biçim kazanacaktır.
Şair, ilk iki beyitte insan türünün oluşturduğu tüm bu medeniyetle ve
ilerleme halüsinasyonuyla yol açtığı felaketlerin Tanrısal bir ödülü ve ironik
bir süs olarak müsilajı masaya koymuştur. İnsanlar bir sabah birdenbire
hayatlarına dâhil olan bu ne idüğü belirsiz “şey” karşısında şaşkınlık
içindedirler ve sormaktadırlar: “Nedir bu müsilaj?”
Gerçekten de bugüne değin yaşadığımız çevre felaketleri içerisinde en
acayip olanıdır müsilaj.
Şair, evet mahvettiğimiz doğanın intikamını imliyor şiir boyunca ama
yalnızca bu kadar değil. Şiir buradan başka bir genişliğe vararak haysiyetsiz
yaşamlarımızın da bir karşılığı olarak imliyor müsilajı:
(---) Herkes sorup
duruyor o günden
itibaren: Müsilaj
nedir? Müsilaj nedir?— Nedir bu
müsilaj? Ne olacak,
doğarken durdurulmuş insanlarız,
tasalıyız, kederliyiz
biz. Oturma odalarımıza musallat
olan yoğun kaygı yığınından
denize yansıyan alegorik
bir imaj bence
müsilaj. (---)
Doğarken durdurulmuş insanlar o büyük ve necip Türk milleti epiğinin altında yatan
zavallı hayatlarımızdır. Çünkü her Türk asker doğar filandır
hayatlarımız. Heveslerimiz hemen kırılmıştır, farklılıklarımız ayıplanmıştır.
Bilmemkaç bin dolar borçla doğmaktadır bu efsanevi milletin çocukları: Durdurulmuşlardır.
Devletten kendilerini kurtaramazlar. Sadece modern Türkiye’yi hesaba
katsak bile bir ev bir araba hayaline sıkıştırılmıştır ufukları ve sürdürmek
zorunda bırakıldıkları hayat da bunu doğrulamaktadır her zaman. Asıl hayatın
başka bir şey olduğunu söyleyen insanlar sefalete mahkûm olmaktadır. Durdurulurlar.
Ötekilere örnek diye gösterilirler, ötekilere örnek olsun diye yok edilirler. Devlete
karşı küçük kurnazlıklar düstur hâline gelmiştir. Doğru, ahlaklı ve dürüst
yaşamak hiçbir zaman cezasız kalmaz. Ve öyle olduğu için durdurulanlar küçük
kurnazlıklarla azıcık palazlananlar tarafından hakir görülür. “Ama ben dürüst
ve ahlaklı yaşamak gerektiğine…” diye başlayan tiratları ezici kahkahalar
arasında duyulmaz hâle gelir. Büyük çoğunluk her gün bu ezikliği yaşayarak
durdurulmuştur: Tasalı ve kederlidir. Sessizdir ve içinden yaşar.
Ne yazık ki şenlikli bir toplum değildir bu ve bir Avrupa stadındaki maçı
izlerken bile Hollandalıların tribünlerdeki tasasızlığına, neşesine uysal bir
gıpta ile bakmaktadır. Oturma odalarımıza musallat olan yoğun kaygı
yığını’nın da bir ödülüdür müsilaj. O odalar ki en büyük eğlenceleri televizyondur.
Yoksulluk üzerinde konuşulmayan ama her an hissedilen gerçeğidir o odaların.
Hiçbir konu ayrıntılı olarak konuşulamaz çünkü herkes hatalıdır, herkes kendini
kötü hisseder; anne babaların çocukların açık bir sorusuna verecek cevapları
yoktur, şımartılmamış o çocukların içlerine attıkları ufak tefek istekleri bile
karşılanamamıştır, onlar da beklentilere karşılık verememenin ezikliği içinde
suçlu hissederler. Kimsenin inancı kalmadığı hâlde başka çözüm bulamadıkları,
başka hayal kuramadıkları için “çocukların okulu” merkezindedir bu hayatların
ama sözüm ona, yüzeyde, en çok adı geçen, en çok azar konusu olan ve gerçek
anlamda hiçbir zaman eğilinememiş: Hayat fakiri olmanın, konusuzluğun zorladığı
bir ortak didişme alanı. Çok az mutlu hatıra barındıran o daracık ve loş oturma
odalarının tarihi bu nedenle tv karşısındaki sessizliklerle örülüdür. Amerikan
filmi izleyen çocuğun aklına bunların niye oturma odası, misafir odası yok diye
bir soru gelse de daha düşünmeye başlamadan kendini araba takibi sahnelerinin
heyecanına bırakıverir. Müsilaj, bunların da bir ödülüdür bir bakıma.
Rıza korkunç Allah’ım…
Doğarken durdurulmuş insanlar, Türk Denizi martavalıyla uyutulmuş
insanlardır aynı zamanda. Acıklı bir Ortadoğu hikâyesi. İmparatorluk söylemi
içinde şahsiyete izin verilmemiş insanlardan oluşan bir yığın. Bu söylem ister
istemez son yıllarda birkaç kez duvara toslasa da her fırsatta yine kafasını
gösteren Osmanlı’yı diriltme hayallerini, Akdeniz bir Türk gölüydü
söylemini hatırlatıyor. Evlerde kendini hissettiren gelecek korkuları,
çocukların geleceği ile ilgili kaygılar… Bir yanıyla da bu çocuksu adamların,
büyüyememiş kadınların, beceriksiz, güvensiz, şahsiyetsiz toplumun sanatsal
ödülüdür müsilaj. Zaten müsilaj, süregiden hayatların denize yansımasıdır bir
bakıma.
Ev içinde zaptedemediğimiz Kunteper Canavarı nedir? Bir türlü
gerçekleştiremediğimiz kendimiz olsa gerek. Baskılanmış hayatlarımız, aykırı
yanlarımızdır herhalde. Göğsümüzdeki parmaklıkları zorlayabilir artık, evin
sınırlarını zorlayabilir, özgürce yaşamak isteyebilir. Ama işte evdedir yine o
Kunteper, bu toplum bunlara izin vermez. İşte müsilaj o baskılanmış şeylerin de
öcüdür sanki. Belki tersi de düşünülebilir, belki de şair, Kunteper Canavarı
ile, “barbar Türk” algısını imlemektedir. Bütün bir Batılılaşma, çağdaşlaşma
teranelerine rağmen insanların içlerinde yaşayan ve artık zor durdurdukları
“barbar Türk”tür. Ahmet Güntan şiir boyunca müsilajın bir şeylerin öcü olduğunu
gösteriyor. Düz anlamıyla doğanın intikamı olarak görülebilecek müsilaj,
metaforik bağlamda bütün bir saçma ve küçük hayatlarımızın, kandırılmış ve
korkak insanlardan oluşan topluluğumuzun müstahak olduğu ürkünç armağandır.
metrolarda işten dönen üzgün babaları birbirine bağlayan yapıştırıcı eriyik kara kamunun
kapitalizmin çarkları arasında ezilen umutsuz hayatlardır. Evi, oturma odası,
yoksulluğu, sevgisi, nefreti, çocukları birbirine benzeyen babaların, ‘intikamı’
demeyelim bu kez, bu hayata razı oluşlarının bir tecellisidir müsilaj. Bu bir rıza
toplumudur. Herkes korkaktır, herkes kolaycıdır, herkes razıdır. Başka
bir çare bulamamışlardır. Ancak verilirse alırlar, ancak söylenirse yaparlar,
ancak birileri giderse giderler. Bu yüzden tanrısal el onlara bir ebru
yollamıştır. Müstahak oldukları bir ebru!
Şiirimizde az rastlanır türden güçlü bir toplum eleştirisidir Müsilaj
şiiri: Adeta Türk toplumunun niteliklerini gösterir bir anlam dünyasına
sahiptir. Müsilaj, sahte yüzlerimizin, maskeler altında süren toplumsal
yaşamamızın yansımasıdır. O kadar ağır bir sahtelik makyajı içindeyizdir ki
yüzümüz artık bu yükü kaldıramadığı için makyaj akmaktadır. İşte müsilaj hem
toplumdan hem bireyden o akan makyaj bulamacı boyalardır. Sahtelik makyajının
boyaları…
(---) oradan oraya
şuursuz koşarken
döktüğümüz ekşi terle artık yüzümüzde
durmayıp akan kalın
makyaj, bunlar bence müsilaj.
Şiirde, Türklükle ilgili bir mesele de var, derin manada görülebiliyor. Türk
Denizi tamlamasında nasıl görünüyorsa kavmimizin derken de
görülüyor:
nedir? Müsilaj nedir?
Nedir bu müsilaj? Ne olacak,
belki de kavmimizin
hani hep isteyip de bir türlü
alamadığı, cennete
açılan o nihai virajı, nihayet alırken
arka kasadan fırlayıp
yola saçılan kocaman bagaj—
Birkaç farklı okumaya açık olan dizelerde, olası anlamlardan biri Türklerin
medeniyetle kurduğu ilişkinin ele alınmış olmasıdır. Bu çerçevede, kavmimizin
ulaşmak istediği cennet “muasır medeniyet seviyesi” olarak düşünülebilir.
Hep ulaşılmak istenen hedef, Batılılaşmak, ileri bir millet olmak. Belki
2000’li yıllarda iyice yaklaşıldığı iddia edilen bir hedef. İHA’lar SİHA’lar,
uydular, sağlık alanında teknolojik ilerlemeler, duble yollar, köprüler, hızlı
trenler, metrolar, büyüyen şehirler, her şehirde bir üniverisite filan. Tam “oluyor
muyuz, olduk mu yoksa, sevinebilir miyiz” şaşkınlığı içindeyken yani o virajı
alırken tam, savrulan bir bagaj müsilaj. Çünkü bu görüntüsel ve iddia
düzeyindeki “modern ve çağdaş ülke” oluyoruz lafları birer manüplasyon
kuşkusuz; temelsiz büyüme, bir yerlerden defolarını gösteriyor. Gerçek bir büyüme
olmadığı gibi olanın da temeli ve arka planı olmadığı için sindirilmemiş,
büyünürken doğaya saygılı olunmamış, malzemeden çalınmış ve rüşvet vermeye
devam edilmiş, devlet imkânları Karadenizli müteahhitlere hazine garantili
olarak peşkeş çekilmiştir, tam da bu nedenle depremlerde evler yıkılıveriyordur,
sellerde şehirler sular altında kalıyor ve müsilaj kaplıyordur denizleri.
Ama yaşanan bütün felaketlerde kendiyle yüzleşmek yerine, “Türk Denizi”
safsatasının bir uzantısı olarak ve bilinçaltında her zaman var olan “Türkün
Türkten başka dostu yoktur” düsturuyla, suçluyu dış mihraklar olarak
gösterenlere sesleniyor şair ya da bu yalana inandırılmak istenenlere:
“Ne çok uluslu cepheden hain bir sabotaj ne
dış mihrakların
yaptığı zillet amaçlı fotomontaj.”
Bunlar değil diyor, sen ey kavim kendine bak, kendi hatalarınla yüzleş. Fotomontaj
bir yandan da yakın tarihteki olaylar nedeniyle FETÖ’yü çağrıştırıyor.
Hakikatlerin fotomontaj denerek görmezden gelinmeye çalışılmasına, bu yakın
tarihe bir atıf seziyorum. Malum olduğu üzere, yaşadığımız siyasal, ekonomik,
sosyolojik, siyasal vb. her türlü felaketin müsebbibi olarak ‘dış mihraklar’ın
gösterilmesi eski alışkanlık ama buna bir de FETÖ eklendi son yıllarda müsebbip
olarak ve üstelik bu, toplumun kendi eleştiri mekanizmalarına aba altından sopa
göstererek onları etkisizleştirme aracı olarak kullanılıyor. Ahmet Güntan’ın
dizeleri bu çerçevede siyasal bir eleştiriyi de gövdelendiriyor.
Şiirin sonunda şair kendi inancını açıklıyor bize, “bence” diyerek. Ve
müsilajın insanlara bir “öğüt” olduğuna inandığını anlıyoruz. Tanrı, insanlara
artık böyle yaşamamaları, doğaya saygılı ve insan onuruna yakışır bir hayat
sürmeleri gerektiğine dair bir öğüt. Hamasetle değil hakikatle yürümek
gerektiğine dair:
Nedir
mi müsilaj? Bence
gökten eşref-i mahlukata bir öğüt
olarak sulara yansıyan
kutsal bir imaj. Bence bırakın—
denizin üstünde bir
enstalasyon gibi öyle kalsın müsilaj.
Mehmet İŞTEN, Eylül 2021
Bu Çağ dergisinde yayımlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder